Συναντήσεις Σπάρτης
5 η
7
22 – 27 Μαρτίου
Θα έχουμε ως συνήθως το δοκιμασμένο τριλογικό μοντέλο συναρτημένων
σεμιναρίων, όπως το έχω εξηγήσει για φέτος.
Εκτάκτως αυτήν την φορά λόγω της 25 ης Μαρτίου, την συνάντηση της
Δευτέρας θα την κάνουμε την Τρίτη, ίδιο τόπο και ώρα.
1/ Παρασκευή 22 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο
Παλαιό Δημαρχείο
*
Σχολάζουμε στον κύριο κύκλο του φετινού μας Σπαρτιατικού προγράμματος,
και μελετούμε επισταμένα το Φως της Σπάρτης, την μοναδική ιδιαιτερότητα
αυτού του φαινομένου που ωλοκλήρωσε την πορεία του ανθρώπου για την
αποκάλυψη του νοήματος της ύπαρξης, που φανέρωσε το «τέλος» της ιστορίας,
που αποκάλυψε την αιωνιότητα στον χρόνο.
Και βρισκόμαστε, ακολουθώντας την δική μας βιωματική και νοερή
επανάληψη αυτής της ιστορικής πορείας κατά τις συναντήσεις μας, στο εστιακό
σημείο της απο-κάλυψης. Η Σπάρτη, έχοντας διανύσει τους δύσκολους,
μοναχικούς τρεις χειμερινούς αιώνες της κυοφορίας της Δωρικής πνοής
8
από το Δωρικό βίωμα, μεταβαίνει, μετά την Λυκούργεια Ρύθμιση, στην
πλήρη άνοιξή της, στην εαρινή άνθιση της ακμής της κατά τους επόμενους
τρεις. Ορίζει έτσι το αυθεντικό Δωρικό πνεύμα που αποτελεί την ουσία του
Κλασσικού.
Με το «ερατό άνθος της ήβης» της Σπάρτης θα συναντηθούμε, επικοινωνώντας
παρά τους αιώνες με αίσθημα και λογισμό, στην ομιλία μου.
Θεματικός τίτλος, όπως στο πρόγραμμα:
Ο Άξονας του Κόσμου
Η Σπάρτη ως Έργο Τέχνης, – η Πραγματωμένη Ιδέα
Ο Σπαρτιάτης ως «Τέλος» της Ύπαρξης
Σπάρτη 8 ος – 6 ος αι. π. Χ. (~823 – 556 π. Χ.)
Η Αιώνια Άνοιξη.
Στην σύστοιχη συνάντηση της Τρίτης, θα δώσω την πλέρια έκφραση αυτού του
αξονικού θαύματος στην τέχνη του λόγου και της εικόνας.
**
9
2/ Κυριακή 24 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό
Δημαρχείο
*
Η ημέρα και η περίσταση καλούν σε αλλαγή του κειμένου προγράμματος.
Στις 20 του μήνα συνέβη η Εαρινή Ισημερία.
Στις 24 εορτάζεται η Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Και στις 25 δοξολογείται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.
Την ίδια ημέρα προσδιώρισε το Νεοελληνικό Κράτος ως αρχή του.
Συγκυρία ευκαιρίας για περισυλλογή πάνω στο Ελληνικό πρόβλημα, την
χρονική συνέχεια και ουσιώδη συνάφεια των τριών πυλώνων της τελικής
αποκάλυψης, του Κλασσικού, της Ορθοδοξίας και της Δημοτικής Παράδοσης.
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας, και πρώτη της Σαρακοστής, σημαίνει τον
θρίαμβο της Ορθοδοξίας. Αφορμή ιστορική της εορτής, και κομβική της
νοηματοδοσία, αποτελεί η νίκη κατά της Εικονομαχίας και η τελική
Αναστήλωση των Εικόνων με την Σύνοδο του 843 μ. Χ., (η οποία επεκύρωσε
τα της Ζ΄ Οικουμενικής εν Νικαία, 787 μ. Χ.). Θεωρήθηκε ότι τώρα πια
θριάμβευσε η Ορθοδοξία. (Λίγο μετά, ο θρίαμβος ωλοκληρώθηκε με την
αρχή του Σχίσματος προς την Δύση επί Φωτίου).
Η τέχνη είναι ουσιώδης διάσταση της πίστεως. Στο κάλλος του «κόσμου»
του ανθρώπου, όπως και της φύσεως, αποκαλύπτεται ο Θεός με τις
άκτιστες ενέργειές του. Η Ορθόδοξη αγιογραφία (ζωγραφική εικόνων)
αντιστοιχεί κατ΄ αυτό προς την Κλασσική πλαστική (γλυπτική ανδριάντων),
τηρουμένης της θρησκειολογικής διαφοράς. Την διαφορά διαδηλώνουν τα
συνοδευτικά Αναθέματα του Συνοδικού της Ορθοδοξίας. Θα εξιχνιάσουμε το
10
νόημά τους. Αναδύεται ότι στηλιτεύουν την Ελληνιστική και Ύστερη
τυπολατρική και αποπνευματοποιημένη παρακμή του Κλασσικού, την οιονεί
εκκοσμίκευση του αυθεντικού Δωρικού πνεύματος του αρχαίου Ελληνισμού.
Πεδίο έρευνας λαμπρό για την οργανική σχέση των δυο πρώτων πυλώνων του.
Δεν είναι φυσικά τυχαίο επίσης ότι η Εικονομαχία συνοδεύθηκε και από
διωγμό του Μοναχισμού. Η αναστήλωση ομοίως συνδέθηκε με την πλήρη
αποκατάστασή του στην κεντρική θέση του Ορθόδοξου μηνύματος.
Ιδιαίτερη σημασία για την ορθή πρόσληψη του νοήματος της Κυριακής αυτής
έχει το ευαγγέλιο της λειτουργικής ημέρας. (Κατά Ιωάννην, Ι, 40 κεξ., ιδίως 50-
51). Θα το επισημάνω.
Ο Ευαγγελισμός χρονίζεται λίγες μέρες μετά την εαρινή ισημερία, όπως και τα
Χριστούγεννα ίδιες μέρες μετά τις Χειμερινές Τροπές. Το δε Πάθος και η
Ανάσταση προσδιορίζονται με διπλή αναφορά και προς τον ενιαύσιο κύκλο του
Ήλιου (μετά την εαρινή ισημερία) και προς τον μηνιαίο κύκλο της Σελήνης
(μετά την πρώτη πανσέληνο ύστερα από την αρχή της άνοιξης).
Η άμωμος σύλληψη συμβολίζεται με τον προβαλλόμενο εαρινό Ανθό της
Ύπαρξης (σαν το επιδεικνυόμενο άνθος της κλασσικής εικονογραφίας). Η
Παρθένα γίνεται Μεγάλη Μητέρα, θεομήτωρ, χωρίς τον βιασμό από τον
Θάνατο (η Κόρη από τον Άδη στα Μυστήρια της Χθονιότητας). Και η
γέννα του Θεανθρώπου από το πνεύμα θεού που γονιμοποιεί χωρίς τον
βιασμό της γενετήσιας ομιλίας, είναι η ίδια με την πνευματική γέννηση του
σεσωσμένου ανθρώπου, του τέκνου του Θεού του ανθρωποθεού (Κατά
Ιωάννην, Ι, 12-13).
Μείζων άλλη όψη των σχέσεων των δυο πυλώνων.
Και ο τρίτος πυλώνας;
Η δημοτική παράδοση έσφυζε και ωργούσε εις άνθηση. Και το βίωμα του
λαού ωρμούσε εις φανέρωση υψηλού πολιτισμού κατά τα πεπρωμένα του
Ελληνισμού. Και η αλλοτρίωση που επέβαλε το φαντασιακό αφήγημα του
νεοελληνικού κράτους ξέρανε τους ζωτικούς χυμούς και διέκοψε τα νεύρα
της ορμής, εκριζώνοντας το καινό σύστημα από τους πυλώνες του. Και
11
έκτοτε ο λαός πάσχει άληστα, σε παρατεταμένη, επιδεινούμενη κρίση
ταυτότητας. Το βίωμα θάφτηκε στην στέρφα γη. Και η ψυχή του λαού
περιμένει την έκρηξη.
Τέτοια αρμόζοντα θα αναδιφήσουμε επετειακά την Κυριακή.
Ας πω τίτλο:
Ο Ευαγγελισμός του Ανθού
Στο Κλασσικό, την Ορθοδοξία και την Δημοτική Παράδοση
Το θέμα που θα ανέπτυσσα σε αυτήν την συνάντησή μας κατά το πρόγραμμα
θα το συνθέσω με τον επόμενο θεματικό άξονα του παράλληλου
προγράμματος στην αντίστοιχη ομιλία μου την άλλη φορά. Θα σταλεί σχετική
ειδοποίηση εν καιρώ.
*
3/ Τρίτη 26 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό
Δημαρχείο
12
Μελετούμε την Δωρική πνοή (του έρωτα) του Κάλλους, που ώρθωσε το θαύμα
του Κλασσικού Ελληνισμού, την Μορφή της τελειότητας. Και η καθαρώτερη
επιφάνεια αυτής της Μορφής του «τέλους» προβάλλεται στην τέχνη. Η
πεμπτουσία δε της Ελληνικής τέχνης λάμπει προφανέστερα στις δύο κύριες
τέχνες, την γλυπτική και την ποίηση, στην πλαστική και το μέλος. Γιατί σε
αυτές υπάρχει φυσική αμεσότητα της πρόσληψης της ερατής ομορφιάς του
ανθούντος σώματος αφ’ ενός για την πλαστική, της γοητεύουσας
προφάνειας της μεστής αλήθειας αφ’ ετέρου για την ποίηση. Και έτσι
εντυπωσιάζουν εκθαμβωτικά και συνεπαίρνουν ανεπιφύλακτα. Μας
θειάζουν.
Την προηγούμενη αντίστοιχη φορά μίλησα για την λυρική μεταμόρφωση του
επικού (Στησίχορος) και την γλυπτική απεικόνιση της δράσης επί καθοριστικής
στιγμής (Δωρικές ανάγλυφες μετόπες).
Και τώρα θα παρουσιάσω την απόλυτη άνθιση του Δωρικού, Σπαρτιατικού
πνεύματος, στην αυθεντικώτερη μορφή του, και στην οργανικά συναρτημένη
έκφρασή του, την λύρα και την ελεύθερη πλαστική.
Θεματικός τίτλος:
ΤΟ ΜΕΣΟΥΡΑΝΗΜΑ
Η Παιδιά του Κάλλους και η Μορφή του «Τέλους»
Ίβυκος και το Μειδίαμα του Κούρου