Στο πλούσιο μωσαϊκό του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, οι αποικίες συχνά μετατράπηκαν σε καθρέφτες –ή και αντιθέσεις– των μητροπόλεών τους. Μια χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της δυναμικής αποτελεί ο Τάρας (Taras, σημερινός Τάραντας στην Κάτω Ιταλία), η μοναδική αποικία που ίδρυσαν οι Σπαρτιάτες τον 8ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή που ονομάστηκε από τους Ρωμαίους «Magna Graecia» (Μεγάλη Ελλάδα).
Ένα αντικείμενο, απλό στην πρώτη του εντύπωση αλλά ανεκτίμητο στη σημασία του, έρχεται σήμερα να αφηγηθεί αυτήν την αντιπαραβολή πολιτισμών: ένα χρυσό σκουλαρίκι, εύρημα από ταφικό σύνολο στον Τάραντα. Πολυτελές, καλοδουλεμένο, λεπτοτεχνικό, το σκουλαρίκι αυτό δεν αντικατοπτρίζει απλώς τον πλούτο της αποικίας, αλλά καταδεικνύει μια εντυπωσιακή πραγματικότητα: ο Τάρας ζούσε με πλουσιοπάθεια που θα φάνταζε σχεδόν ύβρις για τη λιτή και αυστηρή Σπάρτη.
Η Ίδρυση του Τάραντα – Ένα Σπαρτιατικό Όραμα στον Ιταλικό Νότο
Ο Τάρας ιδρύθηκε γύρω στο 706 π.Χ. από τους λεγόμενους Παρθένιους, απογόνους των μη προνομιούχων τάξεων της Σπάρτης, οι οποίοι εξορίστηκαν έπειτα από πολιτικές συγκρούσεις και εντάσεις μετά τον Μεσσηνιακό πόλεμο. Η Σπάρτη, προκειμένου να διασφαλίσει την εσωτερική της συνοχή, τους επέτρεψε –ή τους επέβαλε– να ιδρύσουν μια αποικία μακριά από τη Λακωνία.
Αυτό το “απρόθυμο αποικιακό σώμα” κατέληξε σε έναν τόπο που προσφερόταν για πλούτο και ανάπτυξη: μια φυσικά προστατευμένη ακτή με εύφορα εδάφη, θαλάσσιες διαδρομές και άμεση πρόσβαση σε εμπορικά και στρατιωτικά δίκτυα. Ο Τάρας αναπτύχθηκε γρήγορα σε ναυτική, πολιτιστική και οικονομική δύναμη.
Χρυσά Σκουλαρίκια σε μια Σπαρτιατική Παράδοση που Απαγόρευε το Πολυτελές
Ενώ η μητρόπολη Σπάρτη επέβαλλε λιτότητα, αυτοσυγκράτηση και περιφρόνηση προς το υλικό, ο Τάρας ανέπτυξε κοσμοπολιτισμό, καλλιτεχνία και εμπορική ευμάρεια. Το χρυσό σκουλαρίκι που βρέθηκε σε τάφο υψηλού κύρους στον Τάραντα, κοσμημένο με περίτεχνα μοτίβα και κατασκευασμένο με τεχνικές λεπτοτεχνίας που φανερώνουν επιρροές από την Ιωνία και την Ετρουρία, αποτελεί ένδειξη του υψηλού επιπέδου ζωής των κατοίκων του.
Τα κοσμήματα αυτά δεν είχαν μόνο καλλωπιστική χρήση. Ήταν σύμβολα κύρους, πλούτου και σύνδεσης με τον πολιτισμένο κόσμο. Δεν υπήρχαν, φυσικά, στη Σπάρτη – μια πόλη που απαγόρευε ακόμα και τη χρήση νομίσματος από πολύτιμα μέταλλα, προτιμώντας τον βαρύ και άχρηστο σίδηρο για να αποθαρρύνει τον πλούτο.
Η Πόλη του Τάραντα – Η Πολιτισμική Ανάσα της Σπάρτης
Ο Τάρας έγινε πολιτιστικό και εμπορικό κέντρο της νότιας Ιταλίας, με επιρροή που εκτεινόταν τόσο προς τα ελληνικά όσο και προς τα ιταλικά φύλα. Καλλιτέχνες, φιλόσοφοι και επιστήμονες άνθισαν εκεί. Ο φιλόσοφος Αρχύτας, μαθηματικός, μουσικός και πολιτικός, γεννήθηκε και μεγαλούργησε στον Τάραντα τον 4ο αιώνα π.Χ., αποτελώντας ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα της εποχής του.
Η πόλη ανέπτυξε και ισχυρή ναυτική δύναμη, διατηρώντας για αιώνες τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών του Ιονίου και του Αδριατικού. Παρά την αρχική σπαρτιατική του ταυτότητα, ο Τάρας σύντομα αφομοίωσε στοιχεία από άλλες ελληνικές πόλεις – ιδιαίτερα της Ιωνίας – και εξελίχθηκε σε πολιτιστικό σταυροδρόμι με ξεκάθαρα αστικό και πολυτελές προφίλ.
Μια Αντανάκλαση Ιστορικής Ιρωνείας
Το χρυσό σκουλαρίκι είναι, ίσως, η καλύτερη απεικόνιση αυτής της ιστορικής ειρωνείας: μια αποικία της πιο αυστηρής και ασκητικής ελληνικής πόλης εξελίσσεται σε έναν από τους πιο λαμπερούς και ευκατάστατους δήμους της Μεγάλης Ελλάδας.
Προκαλεί το ερώτημα: τι είναι τελικά η παράδοση; Ένα φορτίο που περιορίζει ή μια μνήμη που εξελίσσεται;
Ο Τάρας, με τα καλοδουλεμένα κοσμήματά του, τις βιβλιοθήκες του και τα πλοία του, δείχνει πως ακόμα και η Σπάρτη, όταν εξάγεται, μπορεί να ανθίσει διαφορετικά. Να πετάξει από πάνω της τον χιτώνα της λιτότητας και να ντυθεί με τον χρυσό των νέων δυνατοτήτων.