Στη νοτιοδυτική Τουρκία, στα Μύλασα της επαρχίας Μούγλων, αρχαιολόγοι εργάζονται με επιμονή και ακρίβεια για να αποκαταστήσουν τον Ναό του Δία Λεπσυνίου, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία ιερά της Μικράς Ασίας. Ο ναός, ηλικίας 1.860 ετών, χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί μοναδικό δείγμα αρχαίας ελληνιστικής αρχιτεκτονικής.
Η ανασκαφική ομάδα του Πανεπιστημίου Mugla Sitki Kocman, υπό την καθοδήγηση του αναπληρωτή καθηγητή Abuzer Kızıl, έχει προχωρήσει σε λεπτομερή τεκμηρίωση σχεδόν χιλίων αρχιτεκτονικών μελών, προετοιμάζοντας μια αποκατάσταση με σεβασμό στην ιστορική ακρίβεια και αισθητική. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Κληρονομιά για το Μέλλον», η ομάδα προχωρά στην επανασυναρμολόγηση των κιόνων, την απομάκρυνση μεταγενέστερων παρεμβάσεων όπως οι τσιμεντόλιθοι, και την ενίσχυση των ρωγμών με σύγχρονες αλλά συμβατές τεχνικές, χρησιμοποιώντας σίδηρο, χαλκό και μόλυβδο. Οι λίθοι που λείπουν συμπληρώνονται με μάρμαρο από τα αρχαία λατομεία του ίδιου βουνού, όπου οι επισκέπτες μπορούν να δουν πώς εξορύσσονται, μεταφέρονται και κατεργάζονται με τον ίδιο σχεδόν τρόπο όπως στην αρχαιότητα.
Το έργο προχωρά σταδιακά αλλά σταθερά. Οι βόρειοι κίονες αποσυναρμολογήθηκαν για να αποφευχθεί επικείμενη κατάρρευση σε περίπτωση σεισμού, και τώρα η ομάδα «ξαναχτίζει τον ναό από τα θεμέλια ως την οροφή», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο καθηγητής Kızıl. Η βόρεια πρόσοψη είναι προτεραιότητα, αλλά το πλάνο επεκτείνεται και στις υπόλοιπες πλευρές του ναού μέχρι το 2028, ενισχύοντας τη συνολική δομική αντοχή και διατηρώντας αυθεντικές τεχνικές δόμησης. Παράλληλα, οι ανασκαφές επεκτείνονται σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο, αποκαλύπτοντας θεμέλια της ελληνιστικής και αρχαϊκής περιόδου κάτω από το ρωμαϊκό στρώμα.
Και τώρα το αναπόφευκτο ερώτημα – ένα ερώτημα που πληγώνει και προκαλεί:
Γιατί στην Ελλάδα δεν αναστηλώνονται οι αρχαίοι ναοί;
Γιατί ο Ναός του Δία στην Τουρκία βρίσκει χρηματοδότηση, μεθοδικότητα, τεχνική επάρκεια και όραμα, ενώ στην Ελλάδα, η γενέτειρα αυτής της αρχιτεκτονικής και πνευματικής κληρονομιάς, παραμένουμε εγκλωβισμένοι στην ακινησία των ερειπίων; Γιατί οι ναοί μας – από τη Σπάρτη ως τη Δωδώνη, από το Σούνιο μέχρι τον Επικούριο Απόλλωνα – δεν ξαναζωντανεύουν με σεβασμό, επιστημονική ακρίβεια και αισθητική ευαισθησία;
Η αποκατάσταση ενός ναού δεν είναι «πλαστογράφηση» της Ιστορίας. Είναι πράξη τιμής, σεβασμού και συνέχειας. Δεν πρόκειται για εφεύρεση, αλλά για ακριβή αποκατάσταση βάσει αρχαιολογικών στοιχείων και αυθεντικών υλικών. Όπως στην Ευρώμο της Τουρκίας, όπου κάθε στοιχείο τεκμηριώνεται, ενισχύεται, και επανέρχεται στην αρχική του θέση.
Στην Ελλάδα, τι φοβόμαστε; Την κριτική; Την απώλεια της “αυθεντικότητας”; Την ανάληψη ευθύνης;
Ή μήπως η γραφειοκρατία, η αδιαφορία και η απουσία στρατηγικού οράματος έχουν ριζώσει τόσο βαθιά, ώστε να θεωρούμε πλέον φυσικό το να ζούμε ανάμεσα σε σιωπηλά ερείπια;
Η Τουρκία δεν διστάζει. Εμείς γιατί;
Ο αναστηλωμένος ναός δεν είναι απλώς μια τουριστική ατραξιόν. Είναι πύλη μνήμης και γνώσης, ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού. Είναι ο τρόπος να πεις: εδώ υπήρξε μεγαλείο – και εξακολουθεί να υπάρχει. Είναι η γέφυρα ανάμεσα στο χθες και το αύριο.
Η απουσία αναστηλώσεων στην Ελλάδα δεν είναι απλώς αρχαιολογικό ζήτημα. Είναι βαθύ πολιτιστικό τραύμα. Είναι ένδειξη αδυναμίας σύνδεσης με το ίδιο μας το παρελθόν. Είναι ένα “όχι” – ανομολόγητο αλλά εκκωφαντικό – στην ανάληψη της ευθύνης να κρατήσουμε ζωντανή την πολιτιστική ψυχή του τόπου.
Το παράδειγμα της Τουρκίας είναι μπροστά μας, ξεκάθαρο και αποφασιστικό.
Η ερώτηση, λοιπόν, παραμένει – πιο επιτακτική από ποτέ:
Γιατί στην Ελλάδα δεν αναστηλώνονται οι αρχαίοι ναοί;